Wiadomość

Traktat nie podaje definicji wspólnej organizacji rynków rolnych, jednak z treści jego postanowień wynika, iż jest ona odpowiednikiem narodowej organizacji rynku. Wspólna organizacja może objąć wszystkie środki niezbędne do realizacji celów wspólnej polityki rolnej, w tym zwłaszcza ceny, subwencje, rekompensaty, zasady składowania i dystrybucji oraz mechanizmy stabilizacji eksportu i importu.
Zadaniem wspólnej organizacji jest wykluczenie jakiejkolwiek dyskryminacji producentów lub konsumentów w granicach Wspólnoty. Polityka cenowa w ramach wspólnej organizacji musi opierać się na wspólnych zasadach i jednolitych metodach rachunkowych (Artykuł 40.3 Traktatu o WE).

Utworzenie Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej powinno zapewniać sprawne funkcjonowanie wspólnej
organizacji (Artykuł 40.4)90.

W Artykule 40.2 Traktatu o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej zawarto obligacje państw członkowskich do utworzenia wspólnej organizacji rynków dla realizacji celów wspólnej polityki rolnej. W przypadku konkretnego produktu, wspólna organizacja rynków może przyjąć jedną z następujących form91:

· wspólne reguły konkurencji – polega ona na generalnej likwidacji elementów narodowych organizacji rynków zakłócających działanie „zdrowej” konkurencji. Jest to najsłabsza forma ujednolicenia wspólnej organizacji. Ma zastosowanie np. w sektorze żywych roślin i kwiatów, nie wymagających szczególnej ochrony zewnętrznej i nie znajdujących się w centrum zainteresowania wspólnej polityki rolnej;
· wiążąca koordynacja narodowych organizacji rynku – wykracza poza wspólne określenie reguł konkurencji, dopuszczając generalną koordynację regulacji, na których bazują narodowe organizacje rynku. Forma ta w czystej postaci w praktyce nie występuje;
· europejska organizacja rynku – jest najbardziej rozwiniętą, i najszerzej występującą formą wspólnej organizacji rynków. Występuje ona w najważniejszych gospodarczo i bardziej ”wrażliwych” sektorach, np. w sektorze zbóż, z rozbudowanym mechanizmem stabilizacji rynku wewnętrznego i silną ochroną zewnętrzną.

Wspólna organizacja rynków rolnych w sensie Artykułu 40.2 Traktatu o WE nie występuje jedynie w sektorze naturalnego miodu, ziemniaków, ananasów, octu innego niż winny, naturalnego korka, korzeni cykorii, alkoholu rolniczego oraz koni rzeźnych i koniny.


Wspólna organizacja rynków rolnych jest, obok wspólnych cen, pierwszoplanowym narzędziem sterowania produkcją rolną. Rynek rolny jest dość specyficzny. Przede wszystkim z natury swej nie jest jednolity, lecz składa się z wielu rynków o różnych właściwościach charakterystycznych dla poszczególnych branż. Inna jest specyfika np. rynku mleczarskiego (transport, przetwórstwo, magazynowanie,
przechowywanie), inna zaś zbożowego. Większa jest także substytucyjność i komplementarność produktów rolnych w porównaniu z przemysłowymi. Większość artykułów rolnych może spełniać jednocześnie rolę produktów finalnych, półproduktów i surowców. Określa to w dużej mierze charakter podaży i popytu na rynku rolnym i stwarza możliwości wzajemnego kompensowania potrzeb i niedoborów w różnych dziedzinach.

W ramach polityki rynkowej wyodrębniono grupy rynków towarowych o charakterze branżowym, które w sposób zróżnicowany poddano działaniom interwencji rolnej.

Do grup wyodrębnionych branż towarowych należą rynki:
wołowiny i cielęciny, wieprzowiny, baraniny i mięsa koziego, jaj i mięsa drobiowego, mleka i przetworów mlecznych, zbóż i przetworów zbożowych, suchych pasz, ryżu, lnu i konopi, olejów i tłuszczów, cukru, warzyw i owoców, produktów warzywno-owocowych, chmielu,
nasion, żywych roślin, cebulek, korzeni, ciętych kwiatów i ozdobnego listowia, tytoniu, innych produktów rolnych nie poddanych ścisłej regulacji rynkowej.

Na podstawie kryterium interwencji (na rynku wewnętrznym) i ochrony zewnętrznej rynku, spośród wspólnych organizacji rynków rolnych można wyodrębnić ich cztery podstawowe typy:

ochronę zewnętrzną z obowiązkową interwencją, tzn. ochronę przed konkurencją z krajów trzecich z jednoczesną pełną gwarancją cen i zbytu w  drodze obowiązkowego skupu po ustalonej cenie interwencyjnej (typ 1).

Odpowiada temu w swej klasycznej postaci wspólna organizacja rynku zbóż.  W imporcie obowiązują opłaty importowe, do pewnego stopnia powiązane z cłami. Interwencja polega na obowiązkowym skupie zbóż (od początku listopada do końca maja) po ustalonej cenie interwencyjnej, pomniejszonej o koszty transportu do miejsca składowania.

Dodatkowym elementem są wprowadzone w pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych płatności bezpośrednie. Płatności te mają rekompensować producentom przeprowadzoną obniżkę ceny interwencyjnej zbóż.

· ochronę zewnętrzną z warunkową interwencją, tzn. gwarancję cen i zbytu ograniczoną czasowo i/lub ilościowo, do określonej wielkości skupu (typ 2).

Odpowiada jemu organizacja rynku wołowiny. W imporcie obowiązują stawki celne, interwencja zaś ma warunkowy charakter. Skup interwencyjny zostaje uruchomiony, kiedy cena rynkowa wołowiny we Wspólnocie i kraju członkowskim osiągnie określony poziom poniżej ustalonej ceny interwencyjnej. Obowiązuje określona granica wielkości skupu w ciągu roku. Dla zrekompensowania producentom obniżek cen interwencyjnych w latach dziewięćdziesiątych wprowadzono rozbudowany system płatności bezpośrednich.

· ochronę zewnętrzną bez interwencji, tzn. brak mechanizmu podtrzymywania (wspierania) cen płaconych producentom na określonym poziomie (typ 3).

Dotyczy to organizacji rynku mięsa drobiowego. W imporcie stosowane są stawki celne. Brak jest interwencji w postaci skupu przez wyznaczone organy lub subwencji do prywatnego magazynowania mięsa.

· brak ochrony zewnętrznej i interwencji, jednak np. przy zachowaniu bezpośrednich subwencji dla producentów (typ 4).

Odnosi się to do organizacji rynku roślin oleistych oraz białkowych. W ramach reformy wspólnej polityki
rolnej wprowadzono w latach dziewięćdziesiątych premie płacone za  powierzchnię uprawy.

Dotychczas wspólną organizacją rynków rolnych nie zostały objęte następujące produkty:

mięso końskie, ziemniaki jadalne, miód, kawa, alkohol pochodzenia rolniczego oraz zioła.

Przedstawiono także zasady działania wspólnych organizacji wybranych rynków rolnych, ze szczególnym uwzględnieniem regulacji cen, regulacji interwencji, regulacji handlu z krajami trzecimi oraz specyficznych regulacji, wprowadzonych w ramach reformy wspólnej polityki rolnej w pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych oraz w wyniku ustaleń Agendy 2000. Przedstawione zasady uwzględniają wyniki
Porozumienia rolnego, wynegocjowanego w ramach Rundy Urugwajskiej GATT,  obowiązującego od 1995 r. państwa członkowskie WTO.

Należy podkreślić, że pomimo dotychczasowych reform wspólnej polityki rolnej, mających na celu zbliżenie wspólnotowego rolnictwa do warunków rynkowych, ceny urzędowe (ustalane administracyjnie w kwietniu każdego roku) są w dalszym ciągu głównym instrumentem wspólnej organizacji rynków rolnych. Mają one tworzyć preferencyjne warunki zbytu dla producentów Wspólnoty Europejskiej i niwelować różnice w dochodach rolników w porównaniu z innymi działami gospodarki. Ceny dla większości produktów rolnych w WE są ustalane na poziomie wyższym od cen światowych, natomiast w celu utrzymania takiego poziomu stosowane są cła w imporcie, zakupy interwencyjne oraz subsydia w eksporcie (export refundus) w sytuacji, gdy cena rynku wewnętrznego UE przekracza poziom ceny rynku światowego w celu zapewnienia opłacalności rodzimego wywozu. Od czasu wejścia w życie Porozumienia rolnego WTO system ochrony przed importem stał się bardziej przejrzysty i jednolity. Podstawowym instrumentem tej ochrony są cła. Od 2000 r. stosowany jest jednolity system licencji importowych i eksportowych oraz certyfikatów wyprzedzająco określających wielkość subsydiów eksportowych dla produktów rolnych.


Zboża
Rynek zbóż to jeden z najważniejszych rynków branżowych Unii. Kraje UE,  będące ważnym eksporterem zbóż, przyjęły, że regulacje unijne powinny być zbliżone do zasad funkcjonowania rynku światowego. Reforma WPR dla tego rynku nie poszła jednak tak daleko, jak określały pierwotne propozycje. Zakłada się pozostawienie bieżącej ceny interwencyjnej zboża (pierwotna propozycja mówiła o obniżeniu jej o 5% od roku 2004/05, do 95,35 euro/t). Także zakładana likwidacja sezonowej korekty miesięcznych wzrostów tej ceny została jedynie ograniczona do mniejszej dynamiki wzrostu (50%).  Nie wzrośnie natomiast, jak pierwotnie proponowano, dopłata kompensacyjna (bezpośrednia) dla zbóż i pokrewnych upraw roślinnych z 63 euro/t do 66 euro/t (wliczona do dopłaty jednorazowej). Kwota ta pozostanie na poziomie bazowym – 63 euro/t. Przewiduje się – co będzie istotne dla polskiego rolnictwa – wyłączenie żyta z
unijnego systemu interwencji rynkowej. Prognozy zapowiadają dalszą strukturalną nierównowagę na rynku tego produktu i wyłączenie żyta z interwencji pozwoli uniknąć zwiększania jego zapasów. Jeżeli producenci przestawią się na inne gatunki zbóż, np. jęczmień, pozostaną beneficjentami systemu interwencji UE. Reforma wprowadza dodatkowy instrument dla krajów-producentów żyta. Jeżeli
stanowi ono (średnio w latach 2000–2002) minimum 5% krajowej produkcji zbóż i 50% łącznej produkcji zbóż UE, wówczas środki pochodzące ze zmniejszenia dopłat bezpośrednich w 90% wracają do danego kraju (w pozostałych krajach w 80%). Oznacza to, że 10 punktów procentowych tych środków UE przeznacza na regiony produkujące żyto.  Pozostanie natomiast dopłata do produkcji pszenicy twardej. W regionach tradycyjnej jej uprawy będzie ona niezależna od wielkości produkcji94, czyli zostanie włączona do pojedynczej dopłaty i wyniesie w kolejnych latach: 2004 – 313 euro/ha, 2005 – 291 euro/ha i od 2006 – 285 euro/ha. W pozostałych regionach uprawy tej pszenicy obecna dopłata w wysokości 139,5 euro/ha będzie przez okres trzech lat począwszy od 2004 roku stopniowo eliminowana. Proponuje się także wprowadzenie dodatkowej premii za jakość ziarna dla producentów pszenicy twardej, wykorzystywanej w produkcji semoliny i makaronów, w regionach tradycyjnej jej uprawy, w wysokości 40 euro/ha.

Rośliny oleiste
Reforma nie przewiduje specyficznych instrumentów wsparcia producentów roślin oleistych. Otrzymają oni podstawową stawkę dopłaty bezpośredniej w wysokości 63 euro/t.

Rośliny wysokobiałkowe
Zakłada się utrzymanie bieżącego wsparcia na poziomie 9,5 euro/t oraz konwersję innych dopłat w postaci specyficznej płatności obszarowej w wysokości 55,57 euro/ha 94 Chyba że kraj członkowski, zgodnie z założeniami reformy WPR, podejmie decyzję o częściowym (do 40%) powiązaniu dopłat z tego tytułu z wielkością produkcji. w relacji do nowej powierzchni gwarantowanej (Maximum Guaranteed Area – MGA) na poziomie 1,4 mln ha.

Uprawy energetyczne
Reforma WPR przewiduje wsparcie upraw roślin energetycznych w wysokości 45 euro/ha. Gwarantowana powierzchnia tych upraw objęta dofinansowaniem wynosi 1,5 mln ha. Pomoc będzie przysługiwać wyłącznie na powierzchnie objęte umowami kontraktacyjnymi z zakładami przetwórczymi. Po 5 latach obowiązywania tego mechanizmu KE przedstawi Radzie raport z propozycjami dalszych działań.

Ryż
Reforma zakłada zbliżenie regulacji unijnych w tym sektorze do rozwiązań rynku światowego, w tym poprawę jego konkurencyjności. Komisja proponuje w pierwszej kolejności obniżenie obecnej ceny interwencyjnej o 50%, z 298,35 do 150 euro/t w sezonie 2004/5. Poziom interwencji zostanie ograniczony do 75 tys. t rocznie.

Inne zasadnicze zmiany to:
· wprowadzenie płatności kompensacyjnych dla producentów w wysokości 177 euro/t (w miejsce obowiązującej dopłaty bezpośredniej w wysokości 52,65 euro/t), w tym 75 euro/t jako tzw. płatność specyficzna (blue box) oraz 102 euro/t włączone do płatności pojedynczej,
· zmniejszenie maksymalnej gwarantowanej powierzchni (MGA) uprawy ryżu do średniej w latach 1999–2001 lub aktualnej, zależnie od tego, która jest niższa.

Reforma upoważnia także KE do otwarcia negocjacji w ramach WTO w sprawie modyfikacji regulacji obowiązujących na tym rynku.

Skrobia ziemniaczana
Główna zmiana zgodnie z zasadą decoupling dotyczy podziału obowiązujących płatności bezpośrednich na uzależnione od wielkości produkcji (60% dopłaty) i nie mające z nią związku (40% dopłaty). Wcześniejsze propozycje zakładały podział płatności na dwie grupy w proporcji po 50%. Ponadto zakłada się utrzymanie ceny minimalnej ziemniaków skrobiowych i refundację dla produkcji skrobi.

Susz paszowy
Podobnie jak w wypadku skrobi ziemniaczanej, przyjęto tu podział obowiązujących płatności bezpośrednich na uzależnione od wielkości produkcji i nie mające związku z produkcją. Dopłata dla farmerów została zaliczona do płatności pojedynczej. Dopłatę dla producentów suszu paszowego w roku 2004/05 ustalono na 33 euro/t. Dodatkowo przewiduje się pomoc dla farmerów połączoną z gwarancją jakości
dostarczanego produktu (National Guaranteed Quantities – NGQ). Przyjmuje się, że w 2008 roku KE przedstawi raport z funkcjonowania rynku suszu paszowego z ewentualnymi propozycjami zmian.

Orzechy
W zakresie produkcji orzechów proponuje się następujące zmiany:
· producenci orzechów będą otrzymywać roczne dopłaty w wysokości 120,75 euro/ha,
· nowe formy wsparcia nie dotyczą powierzchni objętych planami operacyjnymi poprawy marketingu i jakości, realizowanymi przez grupy
producentów orzechów,
· maksymalna gwarantowana powierzchnia uprawy orzechów wynosi 800 tys. ha.

Kraje członkowskie zostały upoważnione do podziału krajowej powierzchni gwarantowanej pomiędzy różne rodzaje orzechów.

Mleko i przetwory
Głównym celem reformy mleczarstwa jest z jednej strony zapewnienie możliwości rozwoju sektora zgodnego z priorytetami i popytem rynkowym na wyroby mleczne, a z drugiej uniknięcie znacznych perturbacji i zmian strukturalnych tego rynku w krajach członkowskich. Pierwotne propozycje reformy WPR zmierzały w następujących kierunkach: ścisłego włączenia reformy mleczarstwa do reformy całej
WPR oraz wdrożenia zasady dynamicznie rosnących kwot mlecznych w połączeniu z redukcją cen interwencyjnych i odpowiednimi płatnościami rekompensacyjnymi dla gospodarstw mlecznych.

Na szczycie w Luksemburgu dokonano rewizji tych propozycji i w efekcie reforma zakłada następujące zmiany:
· przyśpieszenie o rok reformy rynku mleka i nabiału (od 2004 roku),
· kwoty mleczne będą obowiązywać do 2014/15 roku (zgodnie z obecnie obowiązującymi regulacjami są one ważne do 2008 roku),
· zniesione zostaną ceny kierunkowe (docelowe) mleka,
· cena interwencyjnego skupu masła zostanie obniżona o 25% (o 7% rocznie w latach 2004–2006 i o 4% w 2007 roku),
· cena interwencyjnego skupu mleka odtłuszczonego w proszku (SMP) zostanie obniżona o 15% (5% rocznie w latach 2004–2006),
· interwencyjny skup masła zostanie ograniczony do 70 tys. t w 2004 roku i stopniowo zmniejszany do 30 tys. t w 2007 roku,
· poziom rekompensat mlecznych został ustalony na 11,81 euro/t w 2004 roku, 23,65 euro w 2005 roku i 35,5 euro w roku 2006 i następnych.
Mleczarstwo zostanie objęte pojedynczymi płatnościami dopiero wówczas, gdy zakończy się reforma tego sektora, aczkolwiek kraje członkowskie mogą podjąć decyzję o wprowadzeniu nowego systemu wcześniej. Reforma nie zakłada natomiast proponowanego wcześniej stopniowego zwiększania kwot mlecznych. Zmiany te są istotne dla polskich gospodarstw z uwagi na znaczenie mleczarstwa w strukturze produkcji rolnej w naszym kraju.

Wołowina
Reforma rynku wołowiny dotyczy zwłaszcza zniesienia zależności poziomu wsparcia od wielkości produkcji. Zakres likwidacji tej zależności został pozostawiony do decyzji kraju członkowskiego. Wprowadza się także inne zmiany, które:
· wzmacniają zależność otrzymania płatności od jakości zagospodarowania powierzchni paszowej (zasada cross-compliance),
· wzmacniają wsparcie przez II filar WPR dla przyjaznych w stosunku do środowiska metod produkcji wołowiny,
· uzależniają subsydia eksportowe dla żywych zwierząt od spełnienia odpowiednich warunków związanych z dobrostanem transportowanych zwierząt.

Wprowadzono również konieczność utrzymania terenów zaliczonych do końca 2002 roku do twałych pastwisk w zgodzie z zasadami dobrej praktyki rolniczej (Good Farming Practice – GFP).

Ugorowanie
Obecne regulacje nakładają na gospodarstwa produkujące powyżej 92 t zbóż rocznie obowiązek ugorowania 10% gruntów ornych. Reforma WPR upoważnia Radę Europy do wprowadzenia na wniosek Komisji obowiązku dalszego ugorowania, zgodnie z historycznymi zasadami, dla producentów zbóż i oleistych. W tej formie ugorowanie jest traktowane jako elastyczny instrument kontrolowania produkcji. Obowiązek ugorowania jest jednak niezależny od kwoty otrzymywanych dopłat. Może dotyczyć wyłącznie działek nie mniejszych niż 0,1 ha i o szerokości 10 m (w wybranych regionach zgodnie z decyzją kraju członkowskiego minimalna szerokość
może wynosić 5 m).