Oś komplementarna

DZIAŁANIE 5: PROGRAMY ROLNOŚRODOWISKOWE I ZALESIANIE
(projekty pilotażowe)

CELE OGÓLNE DZIAŁANIA 5:

• promocja, w skali pilotażowej, praktyk i metod produkcji rolniczej związanych z ochroną krajobrazu i ograniczeniem zagrożeń dla środowiska, wynikających z marginalizacji lub intensyfikacji produkcji rolniczej;
• promocja, w skali pilotażowej, działań służących zwiększeniu lesistości na prywatnych gruntach rolniczych, uwzględniając optymalizację struktury krajobrazu, przeciwdziałanie erozji i redukcję gazów szklarniowych;
• stworzenie docelowych programów rolnośrodowiskowych i zalesień w Polsce na podstawie wyników projektów pilotażowych (mechanizmy wdrożeniowe, administracja, kontrola, doradztwo).
  

SCHEMATY W RAMACH DZIAŁANIA 5

SCHEMAT 5.1.: PROGRAM ROLNOŚRODOWISKOWY (projekt pilotażowy)

Cele szczegółowe Schematu 5.1.:

• zapewnienie wybranej grupie rolników dostępu do premii za usługi na rzecz ochrony środowiska i różnorodności biologicznej oraz za stosowanie metod rolnictwa ekologicznego, wykraczające poza powszechnie stosowane dobre praktyki rolnicze;
• przygotowanie wybranej grupy rolników do wdrażania w pełnym zakresie programów rolnośrodowiskowych;
• ochrona siedlisk i gatunków zagrożonych na wybranych obszarach pilotażowych;
• zachowanie piękna i różnorodności krajobrazów rolniczych;

Zakres działań w ramach Schematu 5.1.
Program pilotażowy rolnośrodowiskowy zaplanowano zgodne z Rozporządzeniem Rady (WE) nr 1257/99 i Rozporządzeniem Rady (WE) nr 1750/99.
Przed przystąpieniem do fazy wdrożeniowej propozycja programów rolnośrodowiskowych przedstawiona zostanie Komisji Europejskiej do oceny i akceptacji.
Zachowanie różnorodności biologicznej i krajobrazu
W ramach programu pilotażowego rolnośrodowiskowego proponuje się następujące działania, za które rolnicy będą uzyskiwać płatności:

• zachowanie łąk i pastwisk o wysokich walorach przyrodniczych (różnorodność biologiczna);
• zachowanie i kształtowanie struktury krajobrazów wiejskich.

Dla każdego działania przewiduje się wdrażanie, na podstawie pięcioletnich kontraktów, trzech głównych pakietów:

1. pakiet nie płatny, zakłada przestrzeganie powszechnie stosowanych dobrych praktyk rolniczych i obowiązującego prawa. Projekt polskiego Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej został już opracowany i jest opiniowany w celu przyznania mu oficjalnej akceptacji ministrów resortów rolnictwa i środowiska. Informacja o akceptacji Kodeksu zostanie przekazana Komisji Europejskiej przed rozpoczęciem wdrażania programu pilotażowego. Zawartość Kodeksu odpowiada wymaganiom Dyrektywy Azotanowej;
2. pakiet podstawowy - płatny, obejmuje głównie realizację zintegrowanego planu nawożenia dostosowanego do naturalnych warunków produkcyjnych i ograniczającego użycie środków ochrony roślin i nawozów mineralnych,
3. pakiet działań dodatkowych np.: konwersja gruntów ornych na użytki zielone, opóźnianie pokosów i kontrola wypasania w celu ochrony stanowisk lęgowych ptaków i miejscowej flory, usuwanie zarośli i krzewów, tworzenie ogrodzeń wokół pastwisk oraz chów lokalnych ras zwierząt gospodarskich, zakładanie i utrzymywanie użytków ekologicznych, tworzenie stref buforowych wzdłuż cieków wodnych, pielęgnacja i zakładanie zadrzewień śródpolnych bądź żywopłotów. Każde z proponowanych działań w tym pakiecie będzie miało szacowane koszty realizacji.

Rolnictwo ekologiczne
Gospodarstwa ekologiczne podlegać będą regułom określonym w polskiej Ustawie o rolnictwie ekologicznym zgodnej z wymogami Rozporządzeń Rady (EWG) 2092/92 i 1804/99. Uchwalenie Ustawy o rolnictwie ekologicznym jest zaplanowane w 2000 roku. Zgodnie z projektem tej Ustawy wsparcie finansowe udzielane będzie gospodarstwom rolnym w drugim roku przestawiania się na metody produkcji ekologicznej, jak również, przez określony czas, gospodarstwom posiadającym już atest. Gospodarstwa ekologiczne uczestniczące w programie pilotowym będą mogły dodatkowo wdrażać pakiet III.

Beneficjenci Schematu 5.1.
W ramach programów rolnośrodowiskowych płatności będą przyznawane rolnikom, którzy posiadają gospodarstwo rolne (własność lub wieloletnia dzierżawa) o powierzchni powyżej 3 ha i będą spełniać wymagania określone kontraktem przez pięć lat. Wspólny wniosek grupy rolników gospodarujących na zwartej powierzchni także będzie rozpatrywany. W przypadku gospodarstw ekologicznych nie jest wymagany dolny limit wielkości gospodarstwa. Każdego rolnika będzie obowiązywać 20 godzin uczestnictwa w szkoleniach, prowadzenie księgowości oraz stosowanie podstawnych zasad dobrej praktyki rolniczej.

Poziom wsparcia dla Schematu 5.1.
Analizy mające na celu określenie poziomu płatności dla rolników uczestniczących w programach rolnośrodowiskowych nie zostały jeszcze zakończone. Ich kontynuację przewidziano w pierwszej fazie realizacji programu pilotażowego. Płatności dla rolników uczestniczących w programach rolnośrodowiskowych będą ustalane biorąc pod uwagę poniesione dodatkowe koszty oraz utracone dochody w wyniku zastosowania określonych metod gospodarowania, jak również możliwość zastosowania zachęty (do 20% sumy utraconych dochodów i dodatkowych kosztów). Podstawą określania płatności w ramach programów rolnośrodowiskowych będzie analiza zakresu stosowania zasad dobrej praktyki rolniczej. Średnio koszt premii oszacowano na 120 EUR/ha rocznie w programie rolnośrodowiskowym. Maksymalne suma płatności dla gospodarstwa rolnego będą wynosić 6 000 EUR na rok (10 000 EUR na rok dla gospodarstwa ekologicznego).

Zasięg geograficzny dla Schematu 5.1.
Programy pilotowe rolnośrodowiskowe będą realizowane w określonych rejonach:

• rozległe doliny rzek: Narew i Biebrzy;
• dolina Warty;
• region warmińsko-mazurski;
• region podkarpacki.

Harmonogram wdrożenia dla Schematu 5.1.
Programy pilotowe będą realizowane w latach 2001-2006.
Działania programów rolnośrodowiskowych będą podzielone na dwa etapy:

1. przygotowawczy - techniczne przygotowanie systemu wdrażania proponowanych środków działania (1-2 lata) w dolinach rzek Narwi i Biebrzy oraz Warty;
2. wdrożeniowy - realizacja programu przez rolników (5 lat) we wszystkich obszarach.

Etap przygotowawczy w regionach warmińsko-mazurskim i podkarpackim w ramach Phare'99

Kryteria wyboru beneficjentów dla Schematu 5.1.
Ze względu na pilotowy charakter programów, wybór gospodarstw do programów rolnośrodowiskowych będzie podlegał następującym zasadom:

• zastosowanie systemu punktowania wniosków uwzględniając kryteria środowiskowe (np. walory przyrodnicze, stopień zagrożenia erozją, ochrona wód, zagrożonych siedlisk, retencja wodna, położenie w obrębie obszaru chronionego) w danym regionie;
• pierwszeństwo wyboru gospodarstw uczestniczących w programie Phare'99;
• uzyskanie reprezentatywnej próby gospodarstw pod względem struktury obszarowej i kierunku produkcji, jeśli będzie to konieczne.
  

SCHEMAT 5.2.: ZALESIENIA (projekt pilotażowy)

Cele szczegółowe Schematu 5.2.:

• stworzenie docelowego programu zalesień na prywatnych gruntach rolniczych zgodnych z wymogami Rozporządzenia Rady (WE) 1257/99;
• przygotowanie rolników do realizacji wieloletnich kontraktów zalesieniowych w sposób zapewniający uzyskiwanie wysokich efektów środowiskowych i krajobrazowych;
• zwiększenie aktywności zawodowej mieszkańców terenów wiejskich w zakresie gospodarki leśnej;
• realizacja założeń Krajowego Programu Zwiększania Lesistości w zakresie zalesień gruntów prywatnych.

Zakres działań w ramach Schematu 5.2.
Przed przystąpieniem do fazy wdrożeniowej propozycja programu zalesień na gruntach prywatnych przedstawiona zostanie Komisji Europejskiej do oceny i akceptacji.
W ramach programu pilotażowego, płatności wypłacane rolnikowi przez okres pięciu lat od podpisania kontraktu obejmą następujące działania: założenie uprawy leśnej dostosowanej do warunków siedliskowych, pielęgnacja nasadzeń wraz z ochroną przed zniszczeniem przez zwierzynę, szkodliwe owady i grzyby oraz chwasty. Płatności będą zróżnicowane w zależności od typu tworzonego drzewostanu, np.: niższe za nasadzenia z dominacją gatunków iglastych, wyższe za nasadzenia drzewostanów mieszanych, bądź liściastych. Materiał sadzeniowy do zalesień musi spełniać wysokie wymagania jakościowe, pochodzić z uznanej bazy nasiennej, zgodnie z regionalizacją nasienną (wymóg lokalnego pochodzenia gatunków drzew). Struktura tworzonego drzewostanu tj. gatunki drzew, liczba sadzonek na hektar musi być dostosowane do lokalnych warunków siedliskowych. Zalesiane będą grunty zakwalifikowane do użytków rolnych (grunty orne, trwałe użytki zielone, sady i plantacje owocowe). Obszary wybierane do zalesień będą zgodne z zaleceniami Krajowego Programu Zwiększania Lesistości. Zgodnie z tym Programem obszary pod nowe zalesienia będą określone:

• na postawie: miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy, w którym wydzielone zostaną grunty wskazane do zalesienia;
• lub na podstawie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, przy uwzględnieniu wszystkich obowiązujących prawnych ograniczeń.

Ma to na celu minimalizację straty obszarów rolnych o wysokich walorach przyrodniczych w wyniku ich zalesienia.

Beneficjenci Schematu 5.2.
W ramach programu zalesieniowego beneficjentami będą rolnicy - właściciele lub dzierżawcy gruntów rolnych, dla których rolnictwo jest głównym źródłem utrzymania oraz, którzy wykonają zalesienia powierzchni powyżej 0,1 ha. Z programu wyłączeni będą rolnicy korzystający z rent strukturalnych oraz właściciele plantacji choinek. W stosunku do projektów zalesień powyżej 50 ha, zwłaszcza trwałych użytków zielonych, beneficjent będzie musiał przedstawić ocenę oddziaływania na środowisko.

Poziom wsparcia dla Schematu 5.2.
Maksymalna wielkość dotacji związanej z założeniem uprawy leśnej, łącznie z uzupełnieniami i poprawkami w następnym roku, oceniono na 1 500 EUR/ha. Górne limity refundowanych kosztów za zabezpieczenie uprawy leśnej przed zwierzyną, o ile jest to konieczne, nie mogą przekroczyć 1 000 EUR/ha. Roczne koszty pielęgnacji uprawy wynosić będą średnio 100 EUR/ha.

Zasięg geograficzny dla Schematu 5.2.
Program zalesień zostanie zrealizowany w określonych rejonach w dwóch województwach świętokrzyskim (obszar wyżynny) i podlaskim (obszar nizinny).

Harmonogram wdrażania dla Schematu 5.2.
Realizacja programu zalesień przebiegać będzie bez okresu przygotowawczego.

Kryteria wyboru beneficjentów dla Schematu 5.2.
Wnioski do programów zalesień będą punktowane ze względu na:

• wielkość i strukturę nasadzenia;
• wniosek grupy rolników;
• położenie potencjalnego obszaru zalesienia względem istniejących kompleksów leśnych;
• priorytety środowiskowe.

Poziom geograficzny dla Działania 5
Działanie 5 będzie realizowane na wybranych obszarach (patrz tekst powyżej).

Okres objęty Programem
Powyższe działanie będzie realizowane w okresie funkcjonowania programu SAPARD.

Wdrożenie Działania 5 Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi wraz z wybranymi instytucjami (np. placówki naukowe, Zarządy Parków Narodowych i Parków Krajobrazowych, Lasy Państwowe) określa zakres programów rolnośrodowiskowych i zalesień, warunki uczestnictwa, ogólne zasady selekcji wniosków, naliczania płatności i kar za nie wywiązywanie się z kontraktów.

Instytucją wdrażającą programy rolnośrodowiskowe i zalesień jest ARiMR, pełniąca funkcję Agencji SAPARD, która może delegować część zadań innym organizacjom. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi wskaże specjalistyczne instytucje i określi ogólne zasady delegowania zadań przez Agencję SAPARD, np. w zakresie oceny ekonomicznej i technicznej realizacji kontraktów rolnośrodowiskowych i zalesieniowych.

Ocena wniosków rolnośrodowiskowych i zalesieniowych będzie przeprowadzana przez regionalne oddziały Agencji SAPARD (ARiMR). Przy regionalnych oddziałach Agencji SAPARD (ARiMR) powołane zostaną komitety sterujące ds. projektów pilotażowych, składające się z przedstawicieli regionalnych i lokalnych instytucji rządowych, samorządowych i organizacji pozarządowych działających w zakresie ochrony środowiska bądź leśnictwa, które uszczegółowią kryteria rankingu i dokonają selekcji wniosków.

Służby doradcze w rolnictwie są odpowiedzialne za upowszechnianie programów, prowadzenie szkoleń, przygotowanie indywidualnych planów rolnośrodowiskowych.
Lasy Państwowe będą mogły uczestniczyć w programie tylko jako instytucja oceniająca i świadcząca usługi dla rolników.

[1] Ponieważ wsparcie finansowe do kształtowania instytucji (zwłaszcza szkolenia) jest objęte PHARE nie będzie więc finansowane przez SAPARD