Posiedzenie izb rolniczych państw grupy wyszehradzkiej w Bratysławie

W dniu 31 marca - 1 kwietnia 2022 r. odbyło się posiedzenie izb rolniczych państw Grupy Wyszehradzkiej (V4) poszerzone o przedstawicieli z Bułgarii, Chorwacji, Estonii, Litwy i Rumunii. Z ramienia Krajowej Rady Izb Rolniczych udział w spotkaniu wziął Członek Zarządu KRIR Robert Nowak. Obrady zakończyły się podpisaniem wspólnego komunikatu, którego tłumaczenie przedstawiamy poniżej:

"My, przedstawiciele izb i organizacji rolniczych Grupy Wyszehradzkiej (Czechy, Węgry, Polska, Słowacja) oraz Bułgarii, Chorwacji, Estonii, Litwy i Rumunii, spotkaliśmy się w Bratysławie od 31 marca do 1 kwietnia 2022 r. w celu wzmocnienia wkładu naszego regionu w bezpieczeństwo żywnościowe w UE i na świecie oraz uzgodniliśmy nasze wspólne stanowisko.

Jeśli chodzi o konsekwencje makroekonomiczne i bezpieczeństwa w związku wojną na Ukrainie, my:

(1) Wyrażamy naszą głęboką solidarność z narodem ukraińskim i naszymi kolegami – rolnikami. Nasza społeczność rolnicza od początku konfliktu udzielała wsparcia Ukraińcom i uchodźcom przybywającym do naszych krajów w zakresie darowizn żywnościowych, zbiórek pieniędzy i innej pomocy. W tej chwili jesteśmy gotowi do akcji solidarnościowej ukierunkowanej na zapewnienie ukraińskiemu sektorowi rolnictwa jego najważniejszej potrzeby – darowizn wejściowych – nasion, nawozów i środków ochrony roślin.

(2) Z zadowoleniem przyjmujemy fakt, że bezpieczeństwo żywnościowe staje się ważną polityką bezpieczeństwa UE, również w świetle konkluzji ze spotkania przywódców UE, oraz że zapewnienie globalnego bezpieczeństwa żywnościowego i przystępności cenowej jest jednym z głównych priorytetów rządów i instytucje UE.

(3) Doceniamy odpowiedź Komisji Europejskiej w postaci środków krótko- i średnioterminowych opublikowanych w komunikacie w sprawie ochrony bezpieczeństwa żywnościowego i wzmocnienia odporności systemów żywnościowych.

(4) Podkreślamy, że ciężar kryzysu musi być rozłożony na całą UE, ponieważ – podobnie jak podczas pandemii Covid-19 – negatywne skutki gospodarcze wojny dotykają państwa członkowskie w bardzo różny sposób, podczas gdy kraje regionu Trójmorza są szczególnie wrażliwe na szereg czynników (handel bezpośredni z Rosją i Ukrainą, zależność energetyczna).

(5) Rosyjska inwazja na Ukrainę jeszcze bardziej zdestabilizowała i tak już kruche rynki rolno-spożywcze, w tej nadzwyczajnej sytuacji zdecydowanie zalecamy mobilizację dodatkowych źródeł z budżetu UE w celu zwiększenia obecnego przydziału na WPR, zwłaszcza na jej drugi filar, który będzie wspierał cele zrównoważonego rozwoju, wypełniając ważne funkcje środowiskowe, klimatyczne i rozwoju obszarów wiejskich, a jednocześnie dostarczał instrumentów wsparcia inwestycji i innowacji.

(6) Podkreślamy, że w celu zapewnienia sprawnego funkcjonowania łańcuchów dostaw żywności oraz zwiększenia ich zrównoważenia środowiskowego konieczne jest monitorowanie wspólnego rynku pod kątem uczciwej konkurencji między producentami w różnych państwach członkowskich.

                W zakresie bezpieczeństwa żywnościowego i paszowego:

(7) Oświadczamy, że rolnicy i producenci żywności w naszych krajach są zobowiązani do uczynienia wszystkiego, co w ich mocy, aby przyczynić się do krajowego i globalnego bezpieczeństwa żywnościowego i paszowego.

(8) Podkreślamy, że po dwóch latach pandemii oraz w związku ze zmianami klimatycznymi i skutkami wojny na Ukrainie, która będzie miała charakter globalny i potrwa kilka lat, nadszedł czas, aby zrewidować nastawienie do bezpieczeństwa żywnościowego w UE. UE ma obowiązek produkować żywność biorąc pod uwagę jej sprzyjające warunki naturalne, a także biorąc pod uwagę zagrożenia geopolityczne i głęboki kryzys żywnościowy, który może wyniknąć.

(9) Wspieramy zapewnienie ochrony produkcji roślin uprawnych na Ukrainie. Podkreślamy, że zgodnie ze Światowym Programem Żywnościowym bez ukraińskich upraw, światowe dostawy żywności będą zagrożone. Z tego powodu wspieramy otwarcie i zabezpieczenie wszystkich ukraińskich szlaków dostaw i możliwości handlowych w celu utrzymania bezpieczeństwa paszowego i żywnościowego.

(10) Podkreślamy, że zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego jest wysoce strategiczne i bardzo ważne oraz potrzebna jest fundamentalna zmiana spojrzenia na sektor rolno-spożywczy w Brukseli i na szczeblu krajowym, która obejmowałaby przejście na produkcję przy jednoczesnym poczynieniu postępów w zakresie zrównoważonego rozwoju. Apelujemy o co najmniej średniookresowy kierunek polityki unijnego rolnictwa i sektora żywnościowego w postaci Deklaracji UE o strategicznej roli bezpieczeństwa żywnościowego.

(11) Doceniamy ustanowienie europejskiego mechanizmu gotowości i reagowania w sytuacjach kryzysowych w zakresie bezpieczeństwa żywnościowego (EFSCM), który może opierać się na doświadczeniach wyciągniętych z pandemii Covid-19 i obecnej sytuacji oraz określać kluczowe zasady utrzymania bezpieczeństwa żywnościowego.

(12) Wspieramy ograniczenie stosowania środków ochrony roślin i ryzyka związanego z nimi, ale podkreślamy, że konieczne jest uwzględnienie specyfiki geograficznej, klimatycznej i gospodarczej oraz różnych linii bazowych każdego państwa członkowskiego. Podkreślamy, że średnia sprzedaż pestycydów na hektar gruntów rolnych w naszych krajach jest znacznie poniżej średniej UE. Cele redukcyjne powinny uwzględniać potrzebę ochrony roślin w celu utrzymania poziomu produkcji rolnej gwarantującego bezpieczeństwo żywnościowe. Należy również wziąć pod uwagę dostępność alternatywnych metod niechemicznych. Według większości badań wpływu zmniejszenie ilości stosowanych pestycydów doprowadzi do spadku produkcji, a w obecnych okolicznościach nie jest możliwe zagrożenie dla produkcji rolnej UE i jej zdolności do zaopatrywania ludności w różnych lokalizacjach geograficznych, z których część jest mniej uprzywilejowana.

(13) Wnioskujemy o zawieszenie wszystkich decyzji dotyczących nieodnawiania substancji czynnych stosowanych jako środki ochrony roślin na lata 2022 i 2023. Zasadniczo nie należy zakazywać stosowania określonych substancji, chyba że dostępne są pełnowartościowe alternatywy.

(14) Żądamy opracowania kompleksowej strategii UE na rzecz białek roślinnych w celu zwiększenia produkcji białek roślinnych i zmniejszenia w tym zakresie zależności UE od krajów trzecich. Taka strategia zapewni zainteresowanym stronom znaczące i długoterminowe zachęty. Szczególną uwagę należy zwrócić na podaż ekologicznej paszy białkowej. W tym kontekście wspieramy rozwój krajowych bilansów białka paszowego. Równolegle uważamy, że UE powinna przeznaczyć odpowiednie środki na badania w zakresie hodowli roślin i przyjąć stanowisko naukowe w sprawie rozwoju nowych odmian odpornych na stres biotyczny i abiotyczny, w tym poprzez NGT. Białka roślinne mają kluczowe znaczenie dla przejścia na zrównoważone systemy żywnościowe – zmniejszają zależność od nawozów mineralnych i przyczyniają się do redukcji emisji gazów cieplarnianych.

(15) Zobowiązujemy się do zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego w regionie. Aby to osiągnąć, musimy wykorzystać nasze przewagi komparatywne. Powinniśmy wspierać sektory, które dostarczają paszę białkową odpowiedniej jakości, spełniają normy UE dotyczące maksymalnych limitów pozostałości pestycydów i które są nadal dostępne dla hodowców zwierząt gospodarskich, najlepiej ze źródeł lokalnych, jednocześnie pomagając zmniejszyć zależność krajów od ropy naftowej. Pod tym względem przemysł etanolowy ma do odegrania ważną rolę, produkując 1 kg paszy białkowej na litr etanolu. Ich udział w dostarczaniu doskonałej jakości składników paszowych pomógł wielu naszym rolnikom stać się konkurencyjnymi, rentownymi i mniej uzależnionymi od importowanych produktów sojowych.

Jeśli chodzi o elastyczność WPR w 2022 r. i latach następnych (w razie potrzeby), my:

(16) Z zadowoleniem przyjmujemy decyzję Komisji o wprowadzeniu elastyczności WPR na rok składania wniosków 2022 i jesteśmy przekonani, że z uwagi na wyjątkowe okoliczności istnieje pilna potrzeba podjęcia środków w celu zwiększenia produkcji w UE w okresie żniw 2022, aby przyczynić się do bezpieczeństwa żywnościowego.

(17) Wnioskujemy o odstępstwa od zasad zazieleniania wykraczające poza decyzję wykonawczą – mianowicie w celu złagodzenia wymogów dotyczących dywersyfikacji upraw, umożliwienia stosowania środków ochrony roślin wiążących azot na obszarach EFA oraz dalszego rozszerzania wykorzystania dostępnych gruntów: włączenie do produkcji trawy na gruntach ornych i międzyplonach – oprócz gruntów ugorowanych na obszarach EFA. Zwracamy ponadto uwagę na potencjalną rezerwę gruntową w postaci trwałych użytków zielonych oraz gruntów nierolnych poza LPIS. Zaletą użytkowania odłogów i trwałych użytków zielonych jest akumulacja materii organicznej w tej glebie, a tym samym znaczna wymiana nawozów, zwłaszcza w pierwszym roku orki.

(18) Mając na uwadze konieczny wzrost produkcji rolnej, prosimy o zastosowanie czasowych odstępstw dla środków rolno-środowiskowo-klimatycznych w II. filarze.

(19) W trosce o zapewnienie ilości i jakości produkcji krajowej, prosimy o wypłatę zaliczek na bezpośrednie dopłaty do ziemi i zwierząt do dnia 16 października danego roku. Biorąc pod uwagę złożoność obecnej sytuacji rolników, wzywamy o zmniejszenie sankcji za niezgodność z działaniami na rzecz rozwoju obszarów wiejskich i płatnościami bezpośrednimi – w przypadku drobnych lub drobnych naruszeń. Prosimy również o wydłużenie terminu składania wniosków oraz podwyższenie maksymalnych poziomów wydatków kwalifikowanych w przypadku inwestycji produkcyjnych w gospodarstwach rolnych.

W odniesieniu do Planów Strategicznych WPR na lata 2023-2027, my:

(20) Postępując zgodnie z punktami Deklaracji Bratysławskej, którą podpisaliśmy w niemal identycznej reprezentacji w 2017 r.: uczciwe i równe warunki konkurencji dla rolników we wszystkich państwach członkowskich, sprawiedliwe funkcjonowanie łańcucha dostaw żywności, zabezpieczenie dochodów rolników, utrzymanie produkcji rolnej na obszarach wiejskich UE oraz uproszczenie WPR.

(21) Jesteśmy przekonami, że nowa zielona architektura WPR, nawet jeśli zostanie zmieniona, w znacznym stopniu przyczyni się do wzmocnienia zrównoważenia środowiskowego i klimatycznego systemów żywnościowych i jeszcze bardziej wzmocni pozycję UE jako światowego lidera w tej dziedzinie.

(22) Oświadczamy, że w naszych planach strategicznych zobowiązaliśmy się wydać średnio znacznie wyższy procent wkładu EFRROW na cele szczegółowe dotyczące środowiska i klimatu niż wymagane minimum 35%.

(23) Wspieramy dostosowanie lub czasowe odroczenie parametrów ograniczających produkcję żywności oraz wnosimy o odstępstwa od zasad warunkowości dla DKR 2, 4, 7 i 8. Tymczasowe ograniczenie wymagań w tych normach (dywersyfikacja upraw zamiast rotacji, wypas -powierzchnie produkcyjne itp.) znacznie zwiększają zdolność produkcyjną bez znaczącego wpływu na środowisko i klimat.

(24) Podkreślamy, że obszary kwalifikujących się cech krajobrazu nie powinny być dalej powiększane ze względu na potrzebę zrekompensowania strat produkcyjnych w obecnej sytuacji, jak również ze względu na możliwość zastosowania i kontrolę.

(25) Aby zmotywować rolników do zwiększenia produkcji o znaczeniu strategicznym, wnioskujemy o tymczasowe zwiększenie wielkości płatności związanych z produkcją. Całkowity wolumen dobrowolnego wsparcia związanego z produkcją należy tymczasowo zwiększyć do 20% (maks. 4% w przypadku roślin wysokobiałkowych), a nie tylko redystrybuować w ramach obecnych 15% (np. do 11+4%).

(26) Wnioskujemy o umożliwienie państwom członkowskim przeniesienia części przydziału na zobowiązania dotyczące środowiska, klimatu i innych zobowiązań w zakresie zarządzania na przydział dla obszarów z ograniczeniami naturalnymi (ONW). Wsparcie obszarów z ograniczeniami naturalnymi przyczynia się do zrównoważonego rozwoju terytorialnego i rozproszonej produkcji na wszystkich obszarach wiejskich, co ma pozytywny wpływ na środowisko, bioróżnorodność, osadnictwo wiejskie oraz zdolności produkcyjne.

(27) Podkreślamy, że rządy krajów położonych w pobliżu granicy z Ukrainą muszą szczególnie radzić sobie ze skutkami wojny i wskazujemy, że ramy czasowe wdrożenia nowych zasad WPR są już bardzo wymagające (mniej niż 6 miesięcy) i spodziewamy się ryzyka wdrożenia zarówno po stronie rolników, jak i instytucji państwowych. W związku z tym apelujemy, aby wdrożenie nowej WPR zostało opóźnione o rok do 1.01.2024 r.

(28) Wzywamy Komisję Europejską do jak największego zmniejszenia obciążeń administracyjnych w przyszłym prawodawstwie wtórnym WPR.

(29) Podkreślamy, że opracowywanie planów strategicznych WPR musi uwzględniać obecną sytuację – zwłaszcza pod względem wzmocnienia bezpieczeństwa żywnościowego i suwerenności żywnościowej UE, oraz wzywamy Komisję Europejską do uwzględnienia ich podczas oceny planów strategicznych.

Jeśli chodzi o ceny nakładów i surowców, my:

(30) Wzywamy Komisję Europejską do monitorowania cen wybranych produktów rolno-spożywczych w celu określenia podziału marży między rolnikiem, producentem żywności i detalistą.

(31) Wnioskujemy o działania łagodzące wzrost cen energii w sektorze rolno-spożywczym – wzrost cen energii stanie się bowiem jednym z głównych wyzwań gospodarczych wynikających z wojny, a obciążenie będzie najbardziej znaczące dla krajów naszego regionu (poprzez wysokie bezpośrednie zależności od importu energii z Rosji, poprzez rosnące ceny gazu, ropy i węgla na rynkach światowych, poprzez wysoki procent wydatków na energię gospodarstw domowych oraz wysoką energochłonność tych gospodarek). Rosnące ceny energii w Europie mają szczególnie istotny wpływ na sektor rolny.

(32) W odniesieniu do rewizji dyrektywy RED II podkreślamy jej bezpośredni wpływ na przyszłość produkcji i cen nawozów w UE. Rolnicy są obecnie narażeni na wzrost cen nawozów nawet o 300% rok do roku, dlatego z dużym niepokojem obserwujemy każdą decyzję regulacyjną w RED II, która skutkowałaby dalszym wzrostem cen i dostępnością nawozów w UE w przyszłości i jeszcze bardziej zwiększy zależność UE od importu nawozów i poważnie zagrozi bezpieczeństwu żywnościowemu UE. Stanowczo sprzeciwiamy się wszelkim propozycjom do art. 22a wprowadzającym nowe cele 50% wykorzystania zielonego azotu w produkcji nawozów do 2030 r. Ponadto ta technologia produkcji nawozów w naszych szacunkach finansowych doprowadziłaby do niedopuszczalnego dalszego wzrostu kosztów nawozów dla europejskich rolników o 300 %-700% oraz wzrost uzależnienia UE od importu z krajów trzecich. Bezpieczeństwo żywnościowe i przystępność cenowa UE w decydujący sposób zależą od dostępności nawozów i przystępności cenowej dla unijnych rolników.

Jeśli chodzi o strategie Europejskiego Zielonego Ładu, my:

(33) Zgadzamy się, że rolnictwo powinno przyczyniać się do realizacji celów środowiskowych i klimatycznych UE, jednak nie powinno to zagrażać bezpieczeństwu żywnościowemu, konkurencyjności sektora i dochodom rolników, przy jednoczesnym zapewnieniu zrównoważonego rozwoju w jego trzech filarach (środowiskowym, społecznym, gospodarczym).

(34) W związku z tym podkreślamy pilną potrzebę ponownego rozważenia celów strategii Europejskiego Zielonego Ładu i zmiany ich harmonogramu, zwłaszcza tych, które znacznie ograniczą produkcję żywności (ograniczenie zużycia pestycydów i nawozów, zwiększenie powierzchni nieprodukcyjnej, zwiększenie powierzchni rolnictwa ekologicznego). Cele strategii zostały zaproponowane przed skumulowanym kryzysem (Covid-19, wojna), a wszystkie analizy wpływu strategii „od pola do stołu” wskazują na zmniejszenie produkcji w UE, zwiększenie uzależnienia UE od importu z krajów trzecich, ale także wyraźne ryzyko związane z żywnością i zrównoważonym rozwojem dla krajów trzecich. Bardzo ambitne cele polityki nie mogą stać się prawnie wiążące bez odpowiedniego wsparcia w naukowych ocenach praktycznych możliwości ich osiągnięcia. Rolnicy wiedzą, jak zapewnić zarówno wystarczającą produkcję oraz utrzymać krajobraz, pod warunkiem, że istnieje wystarczające wsparcie i odpowiedni rozkład środków w czasie.

(35) Wnioskujemy o odroczenie ustanowienia ram regulacyjnych dla sekwestracji, usuwania i recyklingu dwutlenku węgla (rolnictwo węglowe) ze względu na potencjalne obciążenia finansowe i administracyjne, potencjalne ograniczenia produkcji i przesunięcie wagi z rzeczywistych redukcji emisji na naturalne wychwytywanie dwutlenku węgla (które ma jedynie rolę uzupełniająca).

(36) Wzywamy Komisję Europejską do wzięcia pod uwagę tego wspólnego komunikatu przy wdrażaniu środków promujących bezpieczeństwo żywnościowe oraz w procesie oceny planów strategicznych WPR".

KRIR