Owoce i warzywa

Regulacjami prawnymi rynku owoców i warzyw objęto większość gatunków produkowanych w Unii Europejskiej. Nie obejmują one jednak np. ziemniaków, winogron z przeznaczeniem na wino, bananów, fasoli i grochu na pasze, oliwek. Dla niektórych z nich przewidziano odrębne uregulowania prawne.

Wspólna Organizacja Rynku owoców i warzyw w UE polega obecnie na:

• zapewnieniu odpowiednich standardów jakościowych produktów wprowadzanych do obrotu,
• przyjęciu jednolitych zasad tworzenia, funkcjonowania i wspierania grup producentów, zwanych na tym rynku organizacjami producentów,
• interwencji na rynku wewnętrznym UE poprzez wypłatę rekompensat za produkty wycofane z rynku,
• stosowaniu instrumentów ochronnych i wspierających w handlu zagranicznym.

Wymagania jakościowe

Standardami jakościowymi objęto w UE grupę 16 gatunków owoców oraz 23 gatunki warzyw (patrz tabela str. 25). Wymagania jakości handlowej obowiązują na wszystkich etapach dystrybucji produktów (począwszy od producenta, a skończywszy na odbiorcy detalicznym), także w handlu zagranicznym. Wyróżniono trzy podstawowe klasy jakości owoców i warzyw - klasę ekstra, I i II. Wymagania jakości handlowej zawierają minimalne wymagania jakie powinien spełniać dany produkt (w tym wielkość, opakowanie, forma prezentacji). Zwolnione od tych wymagań są produkty przeznaczone do sprzedaży bezpośredniej z gospodarstw przez producentów, konsumentom. Ponadto inne wymagania mogą obowiązywać w handlu z państwami trzecimi - ważne jest wówczas spełnienie wymagań jakościowych kraju przeznaczenia. Bezpośrednio za przestrzeganie wymagań jakości handlowej odpowiedzialne są organizacje producentów i podmioty wprowadzające do obrotu owoce i warzywa.

Organizacje producentów

Organizacje producentów są podstawowym podmiotem we Wspólnej Organizacji Rynku Owoców i Warzyw. Wspólną organizacją rynku objęte są praktycznie wszystkie gatunki owoców i warzyw produkowanych w Polsce. Producenci owoców i warzyw mogą zrzeszać się w organizacji producentów obejmującej swą działalnością jedną z następujących grup produktów:

• owoce i warzywa,
• owoce,
• warzywa,
• produkty dla przetwórstwa,
• orzechy,
• grzyby.

Zrzeszeni producenci powinni całą swoją produkcję sprzedawać za pośrednictwem swojej organizacji. Każda organizacja producentów musi spełniać określone minimalne wymagania, w tym co do minimalnej liczby członków oraz minimalnej wartości rocznej sprzedaży.

Organizacje są uznawane przez państwa członkowskie (status wstępnego uznania, bądź uznania). W ramach negocjacji akcesyjnych ustalono, że w okresie pierwszych trzech lat członkostwa minimalne kryteria wstępnego uznania organizacji w Polsce będą wynosiły: 5 członków i 100 tyś. EURO wartości produktów wyprodukowanych w gospodarstwach członków grupy i sprzedanych za jej pośrednictwem. Kryteria pełnego uznania, jakie będą obowiązywać polskie grupy producentów, zostaną określone przez Komitet Zarządzający Owoców i Warzyw przed przystąpieniem Polski do UE. Po wspomnianym wyżej okresie przejściowym dla kryteriów wstępnego uznawania, obowiązywać będzie zasada, że kryteria dla wstępnego uznania grup stanowią co najmniej połowę wartości ustalonych dla grup uznanych.

Organizacje ubiegające się o wstępne uznanie opracowują plan działania, w którym powinny określić czas i działania, które doprowadzą do spełnienia kryteriów pełnego uznania. Plan działania można realizować w ciągu 3-5 lat. Wspomaganie finansowe może być przeznaczone na finansowanie wyposażenia grupy w środki techniczne (maszyny i urządzenia, sortownice, dofinansowanie budowy chłodni) związane z funkcjonowaniem grupy, których faktyczne udostępnienie członkom jest warunkiem uzyskania pełnego uznania. Dla grup wstępnie uznanych przewidziana jest pomoc finansowa w okresie do 5 lat w wysokości określonej w poniższej tabeli.

Uznane organizacje producentów tworzą fundusz operacyjny będący sumą składek członków grupy (wysokość funduszu organizacji określają same) i dofinansowania z budżetu UE. Pomoc budżetu UE wypłacana jest do wysokości wpłat dokonanych na fundusz przez członków organizacji, nie może jednak przekraczać 4,1% wartości produktów wyprodukowanych w gospodarstwach członków organizacji i sprzedanych poprzez nią. Udział organizacji producentów w tworzeniu funduszu operacyjnego określany jest przez samą organizację, jako procent od wartości sprzedaży poprzez organizację każdego z jej członków.

Środki funduszu operacyjnego mogą być przeznaczane na współ finansowanie programu operacyjnego oraz wycofywanie produktów z rynku. Pomoc dla uznanych organizacji producentów nie jest ograniczona w czasie. Kolejne programy operacyjne realizowane są przez okres 3-5 lat. Podstawowe cele, jakie mogą być osiągane w ramach realizacji programów operacyjnych dotyczą m.in.:

• promocji takich sposobów uprawy i technik produkcji oraz takiej gospodarki odpadami, które są korzystne dla środowiska naturalnego,
• dostosowania produkcji owoców i warzyw do popytu (jakość, ilość),
• promocji koncentracji podaży, obniżenie kosztów produkcji,
• stabilizacji cen uzyskiwanych przez producentów,
• poprawy jakości produktów i ich reklama,
• promocji produktów przeznaczonych dla konkretnych grup konsumentów,
• produkcji owoców i warzyw metodami organicznymi.

Ze środków funduszu można również finansować wycofywanie produktów z rynku jako dodatek do środków unijnych przeznaczonych na ten cel, bądź też objęcie rekompensatami produktów nie przewidzianych wycofaniem, w ramach wspólnej organizacji rynku owoców i warzyw.

Interwencja - wycofywanie z rynku

Na rynku świeżych owoców i warzyw w Unii Europejskiej działania interwencyjne zostały ograniczone do niezbędnego minimum. Interwencja odbywa się jedynie poprzez wypłacanie rekompensat dla producentów, których owoce i warzywa (spełniające wymagania jakości handlowej) są w określonym okresie wycofywane z rynku, co stanowi rodzaj zabezpieczenia w latach nadprodukcji. Dotyczy ona także ograniczonej liczby gatunków. Ilość wycofywanych produktów, za które grupa producentów otrzyma rekompensatę nie może przekroczyć określonej ilości (np. dla jabłek i gruszek jest to 8,5%, a dla pozostałych 10%) wprowadzonej do obrotu produkcji. Prawo do wycofywania produktów z rynku mają wyłącznie uznane organizacje producentów i niezrzeszeni producenci, ale poprzez te organizacje. W takim przypadku grupa potrąca sobie od niezrzeszonego producenta 10% środków za pośrednictwo.

Zwykle corocznie wyznaczany jest limit interwencji, który najczęściej okazuje się znacznie niższy od określonej w rozporządzeniu części produkcji.

Dla produktu wycofanego z obrotu również wymagane jest potwierdzenie, że spełnia on wymagania jakości handlowej. Potwierdzać jakość handlową będzie prawdopodobnie Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Spożywczych, utworzona na bazie Centralnego Inspektoratu Standaryzacji (CIS) i Głównego Inspektoratu Skupu i Przetwórstwa Artykułów Rolnych (GISiPAR), istniejąca od początku 2003 roku. Potwierdzenia będzie wymagać też ilość produktu wycofanego z rynku.

Zagospodarowywanie nadwyżek

Produkty wycofane z rynku mogą być bezpłatnie przekazywane organizacjom charytatywnym, szpitalom, szkołom itd. pod warunkiem, że nie będzie to miało negatywnego wpływu na rynek. Część produktów może być również wykorzystana na pasze lub przerobiona na alkohol. W przypadku niemożności ich wykorzystania, produkty te podlegają kompostowaniu lub biodegradacji, zawsze przy uwzględnieniu wymogów ochrony środowiska. Fakt wycofywania produktów z rynków powinien być potwierdzony przez przedstawiciela wskazanej przez państwo członkowskie instytucji.

Instrumenty polityki handlowej

Kontyngenty taryfowe, SSG, ceny wejścia i minimalne, ekwiwalenty taryfowe

Rynek wewnętrzny UE chronią bariery celne, których wysokość ulegać może w ciągu roku zmianom (wzrost poziomu ceł w okresie zwiększonej podaży na rynku UE). Dla wszystkich państw stowarzyszonych, Unia Europejska przewidziała jednak możliwość korzystania z preferencyjnych stawek celnych w dostępie do swego rynku wewnętrznego. Preferencje te są jednak limitowane systemem ograniczeń ilościowych (kontyngentów), często także obowiązują one tylko w określonej porze roku.

W przypadku wielu owoców i warzyw wysokość opłaty celnej wyliczana jest w oparciu o tzw. system cen wejścia (np. c pomidorów, ogórków, pomarańczy, mandarynek, cytryn, winogron, jabłek, gruszek, brzoskwiń, moreli, wiśni, śliwek). W systemie tyrn, im niższą cenę wejścia deklaruje importer, tym naliczana opłata celna jest wyższa. Jeśli deklarowana cena wejścia jest | wyższa niż wartość zryczałtowanej stawki importowej, wymagane jest wniesienie depo-1 żytu równego opłacie celnej ustalonej w oparciu o zryczałtowaną, stawkę importową.

Dodatkowo, UE chroni swój rynek przed nadmiernym importem owoców miękkich z państw stowarzyszonych z UE, posiadających preferencyjne warunki dostępu do: rynku UE. W tym celu stosowany jest system cen minimalnych, dzięki któremu import owoców miękkich (truskawek, malin, porzeczek) poniżej określonych cen minimalnych wiąże się każdorazowo z koniecznością poniesienia przez importera dodatkowej opłaty równoważącej, której wysokość równa jest różnicy pomiędzy ceną minimalną a tą deklarowaną przez importera.

Poza tym, dla niektórych owoców i warzyw, UE w celu ochrony swojego rynku może stosować także dodatkowe opłaty celne l (SSG). Może się tak stać w sytuacji prawdopodobnych zakłóceń na rynku, bądź też możliwości ich zaistnienia. UE określiła listę towarów, których import może być objęty dodatkowymi opłatami celnymi, jaki również tzw. ceny progu oraz wielkości progu. Importowanie poniżej cen progu oraz w ilości przekraczającej wielkość progu może stanowić podstawę do uruchomienia tego systemu SSG.

Subsydia eksportowe

W celu zrekompensowania różnic pomiędzy cenami światowymi a cenami w UE, podmiotom eksportującym do państw trzecich niektóre owoce i warzywa wypłacane są dotacje eksportowe. Subsydia eksportowe mogą być stosowane wobec takich produktów jak jabłka, cytryny, pomarańcze, brzoskwinie, nektarynki, winogrona konsumpcyjne, pomidory i niektóre orzechy.

Zgodnie z zobowiązaniami w ramach GATT, zarówno ilość owoców i warzyw eksportowanych z UE do państw trzecich, jak i kwota dotacji eksportowych jest corocznie redukowana. Obrót w handlu zagranicznym gatunkami owoców i warzyw, które objęto regulacjami tego rynku, może wymagać posiadania stosownej licencji.

PRZETWORZONE OWOCE i WARZYWA

Na odmiennych zasadach, w porównaniu ze świeżymi owocami i warzywami, oparta jest organizacja rynku przetworzonych owoców i warzyw w Unii Europejskiej. Obejmuje ona mrożone, suszone, konserwowane warzywa, owoce, orzechy, grzyby, dżemy, marmolady, przeciery, pasty i soki owocowe.

Pomoc dla producentów warzyw i owoców dla przetwórstwa

System wsparcia obejmuje pomidory, gruszki (odm. Williamsa i Rocha) i brzoskwinie dla przetwórstwa. W przypadku pomidorów kwota wsparcia została ustalona na 34,5 EURO/tonę, (koncentrat, obrane pomidory w puszce, i inne). Wsparcie jest wypłacane producentom rolnym poprzez uznane organizacje producentów. Nie zrzeszonym, ubiegającym się o wsparcie poprzez grupę potrącane jest 10% wsparcia na koszty własne grupy. Cena skupu jest ustalana przez organizacje producentów i przetwórców. Surowce będące przedmiotem przetworzenia muszą być wyprodukowane w UE i muszą spełniać określone kryteria jakościowe.

Ograniczanie produkcji

System regulacji na rynku przetworzonych owoców i warzyw nie przewiduje stosowania instrumentów ograniczających wielkość ich produkcji. Niemniej, stosuje się instrumenty, które w pośredni sposób mogą wpływać na kształtowanie się wielkości produkcji. Za instrument taki może zostać uznany wspomniany powyżej limit wsparcia udzielanego producentom.

Inne formy wsparcia

Unia w przeszłości udzielała wsparcia (modernizacja upraw) producentom szparagów oraz malin do przetwórstwa. Miało ono na celu wzmocnienie pozycji konkurencyjnej producentów z Unii wobec państw trzecich. W przypadku szparagów program okazał się nieskuteczny. Nie ma jeszcze oceny programu dotyczącego malin jako, że zakończył on się w 2002 r.

Instrumenty polityki handlowej

Cła, SSG, ceny minimalne, opłaty równoważące

Import produktów objętych regulacjami rynku przetworzonych owoców i warzyw jest przedmiotem opłat celnych (także preferencyjnych) wyliczanych w oparciu o stawki wspólnej taryfy celnej UE. Możliwość korzystania z preferencyjnych stawek celnych zawsze wiąże się z ograniczeniami ilościowymi (kontyngentami). W odniesieniu do importu wybranych produktów (m.in. suszonych winogron, mrożonych lub konserwowanych wiśni lub czereśni) możliwe jest także nakładanie obowiązku respektowania przez importerów do UE określonych cen minimalnych. Ustala się je zwykle przed rozpoczęciem roku handlowego. Wysokość cen minimalnych określana jest w oparciu o poziom cen importowych z państw trzecich do UE, cen na rynkach światowych, sytuacji na rynku wewnętrznym oraz trendów w handlu z krajami trzecimi. Nieprzestrzeganie cen minimalnych może powodować nakładanie, oprócz ceł, tzw. opłat równoważących, których wysokość ustala się coroczne, na podstawie przeciętnych cen w imporcie z krajów będących głównymi dostawcami tego towaru. Ich wysokość może być zróżnicowana, i zależeć od różnicy między ceną minimalną a deklarowaną ceną importu.

UE może wprowadzać obowiązek pobierania dodatkowych opłat celnych (SSG) od niektórych importowanych do UE przetworów owocowo-warzywnych.

Subsydia eksportowe

W sytuacji wysokich cen w UE, eksport niektórych przetworów owocowo-warzywnych może wiązać się z koniecznością stosowania subsydiów eksportowych. W przypadku produktów nie zawierających cukru, wysokość subsydiów eksportowych uzależniona jest od różnicy cen tych produktów w UE i na rynkach państw trzecich (przy czym nierzadko wymagane jest ubieganie się o wydanie licencji eksportowych). W odniesieniu do któregokolwiek z produktów objętych regulacjami rynku przetworów owocowo-warzywnych, w eksporcie lub imporcie z (lub do) UE, może być wymagane posiadanie licencji importowej (lub eksportowej).